AI આધારિત શિક્ષણના ફાયદા અને પડકારો વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકો માટે
શિક્ષક દિવસના અવસર પર શિક્ષણ ક્ષેત્રમાં સૌથી વધારે ચર્ચાતો વિષય છે આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ. પહેલાં જ્યાં શિક્ષકો ચોક અને ડસ્ટર સાથે ક્લાસરૂમમાં વિદ્યાર્થીઓને ભણાવતા હતા, આજે તે જ શિક્ષણ મોબાઇલ અને લેપટોપ સ્ક્રીન પર દેખાઈ રહ્યું છે. “AI મેડમ” તરીકે ઓળખાતા વર્ચ્યુઅલ ટીચર હવે અનેક સ્કૂલોમાં ટ્રાયલ આધારે અપનાવવામાં આવી રહ્યા છે. આ પરિવર્તન વિદ્યાર્થીઓ માટે નવા શીખવાના સાધનો ઉભા કરે છે, પરંતુ એ સાથે પ્રશ્ન પણ ઊભો કરે છે કે શું 2030 સુધીમાં પરંપરાગત ક્લાસરૂમનો અસ્તિત્વ ઓછો થઈ જશે?
વિશેષજ્ઞોનું માનવું છે કે એડટેક અને AI આધારિત શિક્ષણ મોડેલોમાં છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં ખૂબ જ તેજી આવી છે. કોવિડ 19 મહામારી બાદ ઓનલાઈન શીખવાની પ્રણાલી સામાન્ય બની ગઈ છે, જેના કારણે AI આધારિત ક્લાસરૂમને વધુ સ્વીકાર મળ્યો છે. વર્ચ્યુઅલ ટીચર્સ વિદ્યાર્થીઓને પર્સનલાઈઝ્ડ લર્નિંગ અનુભવ આપે છે. તે વિદ્યાર્થીઓની ગતિ અને સમજણ પ્રમાણે પાઠ ભણાવી શકે છે. આવી ટેક્નોલોજી ખાસ કરીને ગ્રામ્ય અને દૂરનાં વિસ્તારોમાં શિક્ષકોની અછત દૂર કરવામાં મદદરૂપ બની શકે છે.
પરંતુ આ વિકાસ સાથે ચિંતા પણ વધી રહી છે. ઘણા શિક્ષણવિદોનું કહેવું છે કે ટેક્નોલોજી ક્યારેય માનવીય શિક્ષકની જગ્યાને સંપૂર્ણપણે લઈ શકશે નહીં. શિક્ષક અને વિદ્યાર્થી વચ્ચેનો ભાવનાત્મક સંબંધ, માર્ગદર્શન અને પ્રેરણા AI દ્વારા પૂરી પાડી શકાતી નથી. વધુમાં, ઓછી આવક ધરાવતા પરિવારો માટે સ્માર્ટફોન અથવા હાઈ સ્પીડ ઈન્ટરનેટનો અભાવ શિક્ષણમાં અસમાનતા વધારી શકે છે. આ કારણે શિક્ષણમાં ડિજિટલ ડિવાઈડ મોટી સમસ્યા બની રહી છે.
સરકાર અને ખાનગી ક્ષેત્ર બંનેએ આ દિશામાં પહેલ કરી છે. અનેક રાજ્યોએ સ્માર્ટ ક્લાસરૂમ પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યા છે અને AI આધારિત લર્નિંગ એપ્સને શાળા સ્તરે લાગુ કરવાની ચર્ચા ચાલી રહી છે. ખાનગી એડટેક કંપનીઓ પણ નવા મોડલ રજૂ કરી રહી છે જે વિદ્યાર્થીઓને લાઈવ ક્લાસ, રેકોર્ડેડ લેક્ચર અને AI બેઝ્ડ ડાઉટ સોલ્વિંગ સેવા આપે છે. શિક્ષકોને પણ હવે ડિજિટલ સાધનો સાથે તાલમેલ બેસાડવો પડે છે જેથી તેઓ વિદ્યાર્થીઓને વધુ અસરકારક રીતે માર્ગદર્શન આપી શકે.
આગામી સમયમાં શિક્ષણનું સ્વરૂપ હાઈબ્રિડ બની શકે છે, જેમાં માનવીય શિક્ષકો અને AI આધારિત સાધનો સાથે મળીને કામ કરશે. 2030 સુધીમાં પરંપરાગત ક્લાસરૂમ પૂર્ણપણે અદૃશ્ય થશે એવું શક્ય નથી, પરંતુ તેનો માળખો ચોક્કસપણે બદલાઈ જશે. AI શિક્ષકો સહાયક તરીકે મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવશે અને શિક્ષકોનું કામ વધુ અસરકારક બનાવવા મદદરૂપ બનશે.