શું અંતરિક્ષમાં મોબાઇલ નેટવર્ક કાર્યરત થઈ શકે છે?

અંતરિક્ષ એટલે અજાણી દુનિયા, જ્યાં કોઈ પણ ટેક્નોલોજી પહેલા પરથી ઉપલબ્ધ નથી. આજે આપણે પૃથ્વી પર જીવન જીવતા એટલાં ટેકનોલોજી પર આધાર રાખી ચૂક્યાં છીએ કે મોટે ભાગે આપણું બધું કામ મોબાઇલ નેટવર્કથી ચાલે છે. પરંતુ જ્યારે વાત અંતરિક્ષની થાય છે, ત્યારે પ્રશ્ન ઉભો થાય છે શું ત્યાં પણ મોબાઇલ નેટવર્ક છે? શું અંતરિક્ષમાં કોઈ મોબાઇલ ફોનથી સીધો કોલ કરી શકાય?

પૃથ્વીથી આગળ ન પહોંચતું મોબાઇલ નેટવર્ક

મોબાઇલ નેટવર્ક પૃથ્વી પરના ટાવર્સ પર આધાર રાખે છે. દરેક સેલ ટાવરની મર્યાદિત રેન્જ હોય છે અને આ સિગ્નલ ફક્ત પૃથ્વીની સપાટી અથવા થોડી ઊંચાઈ સુધી જ પહોંચે છે. જેમ તમે પૃથ્વીથી વધુ ઊંચાઈએ જાઓ છો, તેમ તેમ આ સિગ્નલ નબળું પડતું જાય છે અને છેલ્લે સંપૂર્ણપણે ગુમ થઈ જાય છે.

અંતરરાષ્ટ્રીય અવકાશ મથક (ISS), જે પૃથ્વીથી લગભગ 400 કિલોમીટર દૂર છે, ત્યાં પણ સામાન્ય મોબાઇલ નેટવર્ક કવરેજ ઉપલબ્ધ નથી. એટલે કે, અવકાશયાત્રીઓ તેમના મોબાઇલ ફોનમાં નેટવર્ક શોધે તો તેમને "No Signal" દેખાશે.

અવકાશયાત્રીઓ કેવી રીતે સંપર્ક કરે છે?

અંતરિક્ષમાં રહેલા લોકો સામાન્ય નેટવર્કથી નહિ, પરંતુ ખાસ અવકાશ સંચાર પ્રણાલીઓના ઉપયોગથી પૃથ્વી સાથે સંવાદ સ્થાપે છે. નાસા (NASA), યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સી (ESA), અને અન્ય અંતરિક્ષ સંસ્થાઓએ આવા મિશન્સ માટે ખાસ Communication Satellites વિકસાવ્યા છે.

આ સેટેલાઇટ્સ Ku-band અને S-band જેવી સ્પેક્ટ્રમ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરે છે, જેના દ્વારા અવકાશયાત્રીઓ:

• વિડિઓ કોલ કરી શકે છે

• ઇમેઇલ મોકલી શકે છે

• મિશન ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકે છે

આ તમામ પ્રક્રિયાઓ રિયલ ટાઇમ નહીં પણ થોડા વિલંબ (delay) સાથે થાય છે, કારણ કે સેટેલાઇટ અને પૃથ્વી વચ્ચેના અંતરના કારણે ડેટા ટ્રાન્સમિશનમાં સમય લાગે છે.

પૃથ્વીથી સ્પેસ સુધી નેટવર્ક લાવવાનું ભવિષ્ય

ટેકનોલોજી સતત વિકસતી જઇ રહી છે. આજે એવી કંપનીઓ છે જે પૃથ્વીપર અને નજીકના અવકાશ સુધી ઇન્ટરનેટ અને કોમ્યુનિકેશન પહોંચાડવા માટે કામ કરી રહી છે.

એલોન મસ્કની સ્ટારલિંક (Starlink) કંપનીએ હજારો સેટેલાઇટ્સ લો અર્થ ઓર્બિટ (LEO)માં મૂક્યા છે, જે ધીરે ધીરે સંપૂર્ણ વૈશ્વિક કવરેજ આપે છે. તે જ રીતે એમેઝોનનું પ્રોજેક્ટ કુઇપર (Project Kuiper) પણ આવા જ લક્ષ્ય માટે satellite constellations તૈયાર કરી રહ્યું છે.

આવા પ્રોજેક્ટ્સના સફળ થવાથી, ભવિષ્યમાં:

• અંતરિક્ષયાત્રીઓ તેમના મોબાઇલમાંથી સીધો કોલ કરી શકશે

• અંતરિક્ષ પ્રવાસી (space tourists) સોશિયલ મીડિયા પર પોસ્ટ કરી શકશે

• અંતરિક્ષમાં લાઈવ બ્રોડકાસ્ટ શક્ય બનશે

ટેક્નોલોજીની મર્યાદા અને તક

જ્યાં એક તરફ અવકાશમાં મોબાઇલ નેટવર્ક શક્ય બનવાની આશા છે, ત્યાં બીજી તરફ ટેક્નિકલ પડકારો પણ છે:

• ડેટા ડિલે (Latency)

• સુરક્ષા સમસ્યાઓ

• ઊર્જાની જરૂરિયાત

• સેટેલાઇટ્સ વચ્ચે સંકલન

પરંતુ આ પડકારોને પહોંચી વળવા માટે વૈજ્ઞાનિકો સતત પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. અને એ દિવસ દૂર નથી જ્યારે અંતરિક્ષમાં હોવા છતાં, તમે તમારા મોબાઇલથી “હાય” મેસેજ મોકલી શકશો.