ચંદ્રિકા સોલંકી: આશાની દુર્દશા માટે ઉભી રહેલી હિંમતવાન મહિલાની ઘટના

2017 માં ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ પહેલા, જ્યારે ઝુંબેશ વેગ પકડી રહી હતી, ત્યારે માત્ર એક જ હિલચાલ હતી જેણે સમગ્ર રાજ્યમાં શોને ચોરી લીધો હતો: 'આશા (માન્યતા પ્રાપ્ત સામાજિક આરોગ્ય કાર્યકર્તા) કાર્યકરોની આગેવાની હેઠળની ઝુંબેશ, જેમણે તેમનો અવાજ ઉઠાવ્યો હતો. સમાન વેતનના અધિકારની માંગણી કરતી સરકારની અવિશ્વસનીય દળો.

પરંતુ જે વ્યક્તિ આ ચળવળનો ચહેરો બન્યો તે આશા વર્કર નહોતો.

વ્યવસાયે શિક્ષક અને બાબાસાહેબ આંબેડકરના કાર્ય અને ફિલસૂફીમાં દ્રઢ વિશ્વાસ ધરાવતી, ચંદ્રિકા સોલંકીએ આશા વર્કરોની દુર્દશાને ધ્યાનમાં લીધા પછી, તેમના અધિકારો માટે ઉભા થયા અને તેમની સરકારી નોકરીના ખર્ચે તેમના નેતા તરીકે આંદોલનનું નેતૃત્વ કર્યું.

23 ઓક્ટોબર, 2017 ના રોજ વડોદરાની મુલાકાત દરમિયાન વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના કાફલા પર તેણીએ બંગડીઓ ફેંકી ત્યારે 45 વર્ષીય ચંદ્રિકા ધ્યાન પર આવી હતી. ત્યારપછીના પરિણામો દેખીતી રીતે સ્પષ્ટ હતા - 'તેણે તેણીની નોકરી ગુમાવી, પોલીસની નિર્દયતાનો સામનો કરવો પડ્યો, અને સતત વિરોધ અને આંદોલનોને લઈને તેની સામે અસંખ્ય કેસ નોંધવામાં આવ્યા હતા.

ત્યારબાદ રાજ્ય સરકારે તેમની માંગણીઓ સામે આત્મસમર્પણ કરવું પડ્યું હતું. આશા વર્કરોના પગારમાં વધારો કરવામાં આવ્યો હતો અને તેમના અનિવાર્ય પ્રયત્નોને સ્વીકારવા માટે કેટલીક અન્ય સુવિધાઓ પણ પૂરી પાડવામાં આવી હતી.

આજુબાજુના પાંચ રાજ્ય મંત્રીઓ સાથે, તેણીએ રાજ્ય સરકાર દ્વારા ઉક્ત માંગણીઓ સ્વીકારવા અંગે ઉગ્રતાથી પ્રેસ કોન્ફરન્સ યોજી હતી. ચંદ્રિકા સોલંકીની આગેવાની હેઠળની આ બેઠકમાં અન્ય પાંચ મંત્રીઓ- 'આરોગ્ય મંત્રી રૂષિકેશ ગણેશભાઈ પટેલ, શિક્ષણ મંત્રી જીતુભાઈ વાઘાણી, પંચાયત અને શ્રમ મંત્રી બ્રિજેશ મેરજા, આરોગ્ય અને આદિજાતિ બાબતોના રાજ્ય મંત્રી નિમિષાબેન મનહરસિંહ સુથાર અને રાજ્યકક્ષાના સહકાર મંત્રી હતા. (સ્વતંત્ર હવાલો) જગદીશ પંચાલ.

માત્ર એક દિવસ પહેલા, ચંદ્રિકાને તેની ખરાબ તબિયતને કારણે વડોદરાની સ્થાનિક હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવી હતી, પરંતુ તે બીજા જ દિવસે, તેના હાથમાં સોયની પટ્ટી સાથે ગાંધીનગરમાં મીડિયા બ્રીફિંગમાં હાજરી આપી હતી.

ચંદ્રિકા સોલંકી, જેમણે આશા વર્કરોના પ્રશ્નો ઉઠાવ્યા હતા, તે ગુજરાતના ખેડા જિલ્લામાં આવેલા શહેર નડિયાદના વતની છે.

તેણી વર્ષ 2011 માં ગુજરાતના પ્રાથમિક શિક્ષણ વિભાગમાં 'વિદ્યા સહાયક' (શિક્ષણ સહાયક) તરીકે જોડાઈ અને તેના મૂળ પગાર તરીકે INR 45,000 ની રકમ મેળવી.

એક MA-M.Ed. ચંદ્રિકાએ આ કામદારોના આર્થિક શોષણ પર રજૂઆત કર્યા પછી આશા વર્કરોના અધિકારો માટે ઊભા રહેવાનો નક્કર નિર્ણય લીધો, જેઓ તે ભણતી હતી તે શાળાની નજીક જ રહેતા હતા.

તેણીના જીવન અને સરકારી વિભાગમાં તેણીની નોકરીને ધ્યાનમાં લીધા વિના, તેણીએ વર્ષ 2016 માં આશા કાર્યકરો માટે ઉભા થયા, જેઓ લક્ષ્યહીન હતા અને તેમના અવાજને માર્ગદર્શન આપવા માટે એક નેતાની જરૂર હતી.

2016-2017માં, ગુજરાતના આરોગ્ય વિભાગ વતી લગભગ 45,000 આશા-આધારિત આરોગ્ય સુવિધાકર્તાઓએ ગામડાઓમાં કામ કર્યું હતું. તેઓએ તમામ સગર્ભા અને સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ માટે આરોગ્ય સેવાઓનું નિરીક્ષણ કર્યું અને તે મુજબ રાજ્ય સરકાર દ્વારા માનદ વેતન ચૂકવવામાં આવ્યું.

વાઈબ્સ ઓફ ઈન્ડિયા સાથે વાત કરતા ચંદ્રિકા સોલંકીએ જણાવ્યું હતું કે, "મેં આ ચળવળ શરૂ કરી હતી કારણ કે જ્યારે હું સંખેડામાં પ્રાથમિક શાળાના શિક્ષક તરીકે કામ કરતી હતી ત્યારે આશા વર્કરો તેમના રોજબરોજના અનુભવો વ્યક્ત કરવા અને શેર કરવા માટે મારા સ્થાને આવતી હતી."

તેણીના પોતાના સંઘર્ષ વિશે, તેણીએ ઉલ્લેખ કર્યો- “મને જે પગાર આપવામાં આવ્યો હતો તે મારા નિયમિત ખર્ચ અને આજીવિકા માટે પૂરતો નહોતો. આરોગ્ય વિભાગમાં અન્ય કર્મચારીઓની જેમ કામ કરતી આ આશા વર્કરોને સરકાર દ્વારા યોગ્ય મહેનતાણું અને અન્ય સહાયક સુવિધાઓ આપવામાં આવી ન હતી. આ કામદારોને માત્ર પ્રોત્સાહનો અને માનદ વેતનની ઓફર કરવામાં આવી હતી. હું તેમની વાર્તાઓથી પ્રેરિત થયો હતો અને તેણે મને તેમના આંદોલનને અવાજ આપવા માટે દબાણ કર્યું હતું.

તેણીએ કહ્યું, “હું જે આશા વર્કરોને જાણતી હતી તેમાંથી ભાગ્યે જ કોઈ સ્નાતક ધારક હતો. આ આંદોલનો દરમિયાન, હું અન્ય કામદારોને પણ મળ્યો, જેઓ તેમના જિલ્લા મુખ્યાલય વિશે પણ જાણતા ન હતા."

સોલંકીએ સમર્થન આપ્યું હતું કે આર્થિક અને પારિવારિક સંજોગોને ધ્યાનમાં રાખીને, આ મહિલાઓ માટે આગળ આવીને તેમના અધિકારો માટે ઊભા રહેવું શક્ય નથી. ત્યારે જ મને સમજાયું કે મારે મારા અધિકારો માટે અને તેમના (આશા કાર્યકરો) માટે પણ ઊભા રહીને લડવું પડશે અને અમને બધાને જરૂરી ન્યાય અપાવવો પડશે.

સરકાર દ્વારા કરવામાં આવેલી શોષણાત્મક રજૂઆતો પર પ્રકાશ પાડતા, તેણીએ કહ્યું, "સરકાર તેના કર્મચારીઓને કામ કરવાની અપેક્ષા રાખે છે, પરંતુ યોગ્ય પગાર ચૂકવતી નથી, અને મૂળભૂત સુવિધાઓ પૂરી પાડતી નથી." આ આશા વર્કરોએ કરેલા કામનો બધો જ શ્રેય લઈને, સરકાર આ લોકોને સાચી લેણી રકમનું વળતર આપતી નથી. "

સોલંકીએ વાઈબ્સ ઓફ ઈન્ડિયા સાથે તેમના અનુભવો શેર કરતાં કહ્યું- “શરૂઆતમાં અમારી પ્રથમ મીટિંગમાં માત્ર પાંચ જ કાર્યકરો હાજર રહ્યા હતા. બાદમાં, જ્યારે અમે 1 જાન્યુઆરી, 2017ના રોજ ગાંધીનગરમાં અક્ષરધામ પાસે અમારી રેલી યોજી, ત્યારે લગભગ 30,000 આશા વર્કરોએ 28 જિલ્લામાંથી તેમના અધિકારો માટે અવાજ ઉઠાવ્યો."

તે રેલીએ તેના જીવનમાં એક અસાધારણ વળાંક લીધો, કારણ કે અસંખ્ય મહિલાઓ કે જેઓ જીવનમાં ક્યારેય તેમના અધિકારો માટે ઉભા ન થયા, એકતા દર્શાવવા આગળ આવી અને સરકાર સામે અવાજ ઉઠાવ્યો.

રાજ્યભરમાં આશાવર્કરો માટે એક પ્રકારની ક્રાંતિ લાવનાર ચળવળની ગંભીરતાનો બચાવ કરતાં ચંદ્રિકા સોલંકીએ કહ્યું, "આજે લગભગ 35 હજાર કામદારો અમારી સંસ્થા સાથે જોડાયેલા છે." મેં 2016 થી ઓછામાં ઓછા 8 વખત દરેક જિલ્લાની મુલાકાત લીધી છે અને આ જિલ્લાઓમાં અસંખ્ય અભિયાનો પણ આયોજિત કર્યા છે. આ વિરોધના પરિણામે, રાજ્ય સરકારે સમયાંતરે અમારી સાચી માંગણીઓ પર વિચાર કરવો પડ્યો. વડોદરા જિલ્લાની સંકલ્પભૂમિ ખાતે હું આમરણાંત ઉપવાસ પર બેઠો હતો ત્યારે ભૂતપૂર્વ નાયબ મુખ્યમંત્રી નીતિન પટેલે 30 ટકા વધારાની જાહેરાત કરી હતી.

ત્યારબાદ, સરકારે આશા વર્કર માટે પાંચ હજાર રૂપિયાનો 'પગાર વધારો' જાહેર કરવો પડ્યો. આ ચળવળને કારણે જ શક્ય બન્યું- તેણીએ ઉમેર્યું.

“અમારી લડત સમાન વેતન, અન્ય કામદારોની જેમ સમાન લાભો મેળવવા માટે હતી અને અમે આ તમામ આશા વર્કરોને ન્યાય મળવાની આશા રાખતા હતા, જેનું સતત શોષણ થતું હતું. જ્યાં સુધી તે ન થાય ત્યાં સુધી, પોલીસ અથવા સરકાર દ્વારા કરવામાં આવેલા તમામ દમનને ધ્યાનમાં લીધા વિના, અમારું આંદોલન ચાલુ રહેશે."

દરેક વિરોધ પ્રદર્શન દરમિયાન પોલીસ અધિકારીઓ વતી થયેલી યાતનાઓ વિશે જણાવતાં સોલંકીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, “પોલીસ અધિકારીઓ માટે એ સામાન્ય બાબત બની ગઈ છે કે જ્યારે પણ કોઈ મુખ્યમંત્રી કે વડાપ્રધાન વડોદરાની મુલાકાતે આવતા ત્યારે પોલીસ મારા ઘરે પહોંચી જતી. અને મને કસ્ટડીમાં લીધો.”

થોડા વર્ષો પહેલા બનેલી એક ઘટનાનું વર્ણન કરતાં સોલંકીએ કહ્યું, “એક બપોરે લગભગ 2.30 વાગ્યે, વડોદરાની ક્રાઈમ બ્રાન્ચની ટીમ મારા ઘરે આવી અને મારી અને મારા ભાઈની ધરપકડ કરી. તે પછી અન્ય એક બનાવમાં, ગાંધીનગરમાં મુખ્યમંત્રીના બંગલા તરફ કૂચ કરતી વખતે, પોલીસ દ્વારા અમારા અભિયાનને રોકવાનો પ્રયાસ કરતા મને ગંભીર ઈજા થઈ હતી. મારી અને આશા વર્કર સામે આવી ઘટનાઓ વારંવાર બની. પરંતુ અમે કોઈનાથી ડરતા ન હતા. મને સસ્પેન્ડ કરવામાં આવ્યો અને પછી મારા પર ઉલ્લંઘનના કેટલાક મૂર્ખ આરોપો લગાવવામાં આવ્યા. આમ છતાં અમારું આંદોલન ચાલુ રહ્યું.”

સોલંકીને તેમના જીવનના 45 વર્ષમાં જુદા જુદા આરોપો સાથે થપ્પડ કરવામાં આવી હતી: જ્યારે તેણીએ વર્ષ 2016 માં ગાંધીનગરમાં પગારમાં 30 ટકા વધારાની માંગ સાથે વિરોધ પ્રદર્શન કર્યું ત્યારે પ્રથમ આરોપ લગાવવામાં આવ્યો હતો. વડોદરામાં બીજી વખત જ્યારે તેણી 1 એપ્રિલ, 2017 થી આમરણાંત ઉપવાસ પર હતી. તત્કાલીન નાયબ મુખ્યમંત્રી નીતિન પટેલે રાજ્યના ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોમાં આશા વર્કરોના પ્રોત્સાહનમાં 50 ટકાનો વધારો કર્યો હતો. 30મી ઓગસ્ટના રોજ, ગુજરાત સરકારની પાંચ મંત્રીઓની અધ્યક્ષતાવાળી સમિતિએ ચુકવણીમાં વધારો કરવાની જાહેરાત કરી હતી.