ધનતેરસ
ધનતેરસ એ દિવાળીના પાંચ દિવસીય તહેવારનો પ્રથમ દિવસ છે. આ દિવસે દેવતાઓ અને દાનવો વચ્ચેના સમુદ્ર મંથનને કારણે દેવ ધન્વંતરી પ્રગટ થયા હતા. તેને ચાર હાથ હતા. તેમના એક હાથમાં અમૃતથી ભરેલો કલશ, બીજા હાથમાં આયુર્વેદ, ત્રીજા હાથમાં શંખ અને ચોથા હાથમાં ચક્ર હતું. દેવ ધન્વંતરીએ આયુર્વેદની ઉત્પત્તિ કરી. તેમને ભગવાન વિષ્ણુનો અવતાર માનવામાં આવે છે. આ દિવસને દેવ ધન્વંતરીના નામ પરથી ધનતેરસ કહેવામાં આવે છે .
પિત્તળ તેની પ્રિય ધાતુ છે. દેવ ધન્વંતરીને આયુર્વેદના દેવ માનવામાં આવે છે. તેઓ હાથમાં કલશ લઈને દેખાયા હતા, તેથી ધનતેરસના દિવસે કલશ અથવા પિત્તળની વસ્તુઓ ખરીદવી શુભ માનવામાં આવે છે. આ દિવસને " રાષ્ટ્રીય આયુર્વેદ દિવસ " તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.
દેવ ધન્વંતરીના આગમનના બે દિવસ પછી,સમુદ્ર મંથન ને કારણે દેવી લક્ષ્મી પ્રગટ થયા. તેથી, આ દિવસે દેવી લક્ષ્મીનો દીપ પણ પ્રગટાવવામાં આવે છે. ધનતેરસના દિવસે , ઘણા રાજ્યોમાં 13 દીવા પ્રગટાવવાનો રિવાજ છે. આ દિવસે શુભ મુહૂર્તમાં ચાંદી અને પિત્તળના વાસણો લાવવા શુભ માનવામાં આવે છે.
ધનતેરસ ક્યારે છે
આસો મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની તેરસ ને ધનતેરસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે
આ વર્ષે ધનતેરસ ની તેરસ તિથિની શરૂઆત , ૦૨/૧૧/૨૦૨૧, મંગળવારે સવારે ૧૧.૩૨ મિનિટે ઉજવવામાં આવશે. આ વર્ષે ધનતેરસ ની તેરસ તિથિની સમાપ્તિની તારીખ , ૦૩/૧૧/૨૦૨૧ બુધવાર ૯.૦૨ મિનિટ છે.
આ વર્ષે ધનતેરસ અભિજિત મુહૂર્ત નો સમય સવારે ૧૧.૪૭ થી ૧૧.૩૨ સુધી છે.
આ વર્ષે ધનતેરસ ના પ્રદોષ કાળ નો સમય સાંજ ના 5:35 થી રાત્રે ૮.૧૧ સુધી છે.
આ વર્ષે ધનતેરસ ના રિષભકાળનો સમયગાળો અથવા પૂજા માટે નો શુભ સમય સાંજે ૬.૧૮ થી રાત્રે ૮.૧૧ સુધી નો છે.
ઘરે ધનતેરસની પૂજા કેવી રીતે કરવી?
ધનતેરસમાં આયુર્વેદના દેવ, ધન્વંતરી દેવ,સંપત્તિના દેવ કુબેર દેવ, દેવી લક્ષ્મી અને ભગવાન ગણેશની પૂજા કરવાની પરંપરા છે.
પહેલા પૂજા સ્થાન પર ગંગાજળનો છંટકાવ કરીને જગ્યા ને પવિત્ર કરો. બાજોઠ પર લાલ કપડું પાથરવું, ઉત્તર દિશામાં આયુર્વેદના દેવતા દેવ ધન્વંતરી અને કુબેર દેવનું ચિત્ર અથવા મૂર્તિની સ્થાપના કરવી. તેની સાથે માતા લક્ષ્મી અને ભગવાન ગણેશની સ્થાપના કરો.
હવે સિંદૂર અને ચંદનથી ભગવાન ગણેશની, કુમકમથી માતા લક્ષ્મી, ચંદનના તિલકથી કુબેરજી અને ધન્વન્તરીજીની પૂજા કરવાનું શરૂ કરો. ત્યારબાદ દીવા, ધૂપ, ફૂલ, હાર અને ધૂપથી આરતી કરો. કુબેર દેવને સફેદ મીઠાઈ અને ધન્વંતરી દેવને પીળી મીઠાઈ, ગણેશજીને લાડુ અને દેવી લક્ષ્મીને દૂધની મીઠાઈઓ ચઢાવો.
રિદ્ધિ અને સિદ્ધિ માટે ભગવાન ગણપતિજીને, ધન માટે દેવી લક્ષ્મી, ધન, વૈભવ, ઐશ્વર્ય માટે કુબેર અને ધન્વન્તરીજી ને આવનારા આખા વર્ષ માટે સારા સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારી માટે પ્રાર્થના કરો.
ધનતેરસ પર શું ન કરવું જોઈએ.
આ દિવસે દારૂ, વેરની વસ્તુઓ, તીક્ષ્ણ વસ્તુઓ જેમ કે છરી, છરી, હથિયાર વગેરે ખરીદશો નહીં. તેલ, એલ્યુમિનિયમના વાસણો, પગરખાં, છત્રી, લોખંડની વસ્તુઓ અને કોઈપણ કાળી સામગ્રી ન ખરીદો. કોઈને પૈસા ન આપો. જો તમે કોઈને ભેટ આપવા માંગો છો, તો આજે ખરીદશો નહીં.
ધનતેરસ પર શું ખરીદવું
આ દિવસે ચાંદી અને પિત્તળની વસ્તુઓ ખરીદો. આ દિવસે દીપાવલીના દિવસ સુધી પૂજાની વસ્તુઓ ખરીદો. ગણેશજીની મૂર્તિ, લક્ષ્મીજીની મૂર્તિ, પૂજાનો પ્રસાદ વગેરે ખરીદો. તમે શુભ મુહૂર્તમાં નવી કાર ખરીદી શકો છો. તમે પિત્તળ કલશ અને સાવરણી પણ ખરીદી શકો છો.
યમરાજનો દીવો અને દંતકથા
એકવાર દૂતોએ યમરાજને અકાળ મૃત્યુથી બચવા માટેનો ઉપાય પૂછ્યો, ત્યારે યમરાજે કહ્યું કે જે કોઈ ધનતેરસના દિવસે પોતાના આંગણામાં દક્ષિણ દિશા માં મારા નામનો દીવો પ્રગટાવશે, હું તેને અકાળ મૃત્યુથી બચાવીશ.
તેથી , ધનતેરસની સાંજે દરેક વ્યક્તિએ પોતાના આંગણામાં પ્રવેશદ્વાર પાસે દક્ષિણ દિશામાં સરસવના તેલથી યમરાજજીનો ચારમુખી દીવો પ્રગટાવવો જોઈએ. આનાથી ઘરના તમામ લોકોને આખા વર્ષ દરમિયાન અકાળ મૃત્યુથી રક્ષણ મળે છે.
ધનતેરસના 13 દિવા
ભારતના ઘણા રાજ્યોમાં ધનતેરસના દિવસે 13 દીવાઓ પ્રગટાવવાનો રિવાજ પણ છે. આ દીવાઓ આખા ઘરમાં અલગ અલગ જગ્યાએ પ્રગટાવવામાં આવે છે. આ દીવાઓ લોટ અથવા ભીની માટી માંથી બનાવવામાં આવે છે અથવા તો બજારમાંથી તૈયાર લાવવામાં આવે છે.
પહેલો દીવો પ્રથમ ભગવાન ગણપતિજી માટે કરવામાં આવે છે.. ગણપતિની પૂજા ફૂલ, દોરા, કપડાં, સિંદૂર અને ચોખાથી કરવામાં આવે છે. આખું વર્ષ અવરોધોથી મુક્ત રહેવા માટે પ્રજ્વલિત કરવામાં આવે છે. જેથી રિદ્ધિ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય.
બીજો દીવો કુબેરજી નો સંપત્તિ અને સારો વેપાર મેળવવા માટે તિજોરી પાસે પ્રગટાવવામાં આવે છે.
ત્રીજો દીવો ધન્વંતરિ દેવ નો સુખાકારી અને સ્વસ્થ જીવન માટે ઉત્તર-પૂર્વ ખૂણામાં પ્રગટાવવામાં આવે છે.
ચોથો દીવો યમદેવ માટે ઘરના સભ્યને અકાળ મૃત્યુથી બચાવવા માટે ઘરના આંગણામાં દક્ષિણ દિશામાં પ્રગટાવવામાં આવે છે.
પાંચમો દીવો ચિત્રગુપ્તના નામે છે, જે દરેકના કાર્યોનો હિસાબ રાખે છે.
છઠ્ઠો દીવો તુલસી ક્યારા માં જમીનથી 2 કે 3 ફૂટની ઊંચાઈએ પ્રગટાવવા માં આવે છે.
સાતમો દીવો પોતાના પૂર્વજો ના આશીર્વાદ માટે પાણિયારે પ્રગટાવવામાં આવે છે.
આઠમો દીવો ઘરના મંદિરમાં ગૌમાતા ના દૂધ માટે પ્રગટાવવામાં આવે છે.
૯ મો દીવો ઘરના બ્રહ્મસ્થાનમાં વાસ્તુ માટે કરો પછી તેમાં ચોખાના ૭ દાણા નાખો.
દસમો દીવો પીળી રાય નું તેલ નાખી ને ઘરને ખરાબ નજરથી બચાવવા માટે ઘરની છત પર પ્રગટાવવામાં આવે છે .
અગિયારમો દીવો ભૂતકાળના પાપોની મુક્તિ માટે ગંગા મૈયાના નામ પર 7 પીળા ચોખા નાખી ને પ્રગટાવવામાં આવે છે .
બારમો દીવો તિજોરી ની અંદર અને બહાર લક્ષ્મી યંત્ર સ્થાપિત કરીને સમૃદ્ધિ માટે પ્રગટાવવામાં આવે છે.
તેરમોં દીવો અગ્નિ દેવતા માટે લોટ ચપટી ઉમેરીને ને ગરીબી થી બચાવવા માટે પ્રગટાવવામાં આવે છે.
આ રીતે ધનતેરસે એટલે કે , દિવાળીના પાંચ દિવસીય તહેવારનો પ્રથમ દિવસે, દેવતાનું આહ્વાન કરીને, તેમના આશીર્વાદ લઈને શરૂ થાય છે, જેથી આખું વર્ષ સુખ, સમૃદ્ધિ અને આરોગ્ય સાથે પસાર થઈ શકે.