દિવાળી, વર્ષ નો અંતિમ દિવસ

                                                            પ્રકાશનો તહેવાર                                                                                        

દિવાળી એ હિન્દુ તહેવારના પાંચ દિવસનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ દિવસ છે. આ દિવસે ભગવાન શ્રી રામેં દશેરાના દિવસે રાવણનો વધ કરીને સીતાજી, લક્ષ્મણ અને હનુમાનજી સાથે અયોધ્યા નગરી પહોંચ્યા હતા. આથી શ્રી રામના પરત ફરતા અયોધ્યાવાસીઓમાં આનંદનો માહોલ હતો. પરંતુ આ દિવસે અમાસનો દિવસ હતો, તેથી અયોધ્યાના રહેવાસીઓએ સમગ્ર અયોધ્યા શહેરમાં દીપ પ્રગટાવીને શ્રી રામના આગમનની ઉજવણી કરી. આમ દિવાળીમાં દીવાઓ પ્રગટાવવાની પરંપરા શરૂ થઈ. તેથી જ તેને "પ્રકાશનો તહેવાર" પણ કહેવામાં આવે છે.

એવું કહેવાય છે કે શરદ પૂર્ણિમાથી દિવાળી સુધી દેવી લક્ષ્મીનો વાસ પૃથ્વી પર રહે છે. તેથી દિવાળીના દિવસે દેવી લક્ષ્મીની પૂજા કરવી જરૂરી છે. આ દિવસ હિંદુઓ માટે વર્ષનો છેલ્લો દિવસ છે. આ રજાનો દિવસ છે. ઘરમાં પૂજા અને ઉત્સવનું વાતાવરણ રહે છે. આ દિવસે ઘરની દરેક વ્યક્તિ નવા વસ્ત્રો પહેરે છે. ઘરની મહિલાઓ ઘરના આંગણામાં રંગોળી બનાવે છે. ઘરના દરવાજા પર ફૂલોનું તોરણ લગાવે છે.. પૂજા વગેરે પછી બાળકો અને વડીલો બધા ફટાકડા ફોડે છે. એવું કહેવાય છે કે ફટાકડાનો અવાજ ખરાબ શક્તિઓને દૂર ભગાડે છે. સારા ખોરાક, મીઠાઈઓ અને અન્ય પ્રકારની વાનગીઓ ઘરે તૈયાર કરવામાં આવે છે. આખું ઘર પ્રકાશના તોરણથી ઝળહળી ઉઠે છે. 

બીજા દિવસથી નવું વર્ષ શરૂ થાય છે. તેથી વેપારી વર્ગ માટે દિવાળીનો દિવસ ખૂબ જ મહત્વનો છે. આ દિવસે ઘણા ઉદ્યોગપતિઓ ચોપડા પૂજન પણ કરે છે. આ દિવસે હિન્દુઓના ઘરમાં મહાલક્ષ્મીજીની પૂજા અચૂક હોય છે. ગરીબ અને આમિર બધા હિંદુઓ તેમની સ્થિતિ અનુસાર મા લક્ષ્મીજીની ચોક્કસપણે પૂજા કરે છે. ઘરમાં સુખ-સમૃદ્ધિ માટે મહાલક્ષ્મીનું વ્રત રાખવામાં આવે છે. આમ હિન્દુ ધર્મ અનુસાર દિવાળીનું સાંસ્કૃતિક, સામાજિક અને આર્થિક મહત્વ છે. 

                                              દિવાળી અને મા લક્ષ્મી પૂજન મુહૂર્ત

દિવાળીનો તહેવાર આસો મહિનાની અમાસના દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. આ વર્ષે દિવાળી અંગ્રેજી કેલેન્ડર મુજબ ગુરુવાર, ૦૪/૧૧/૨૦૨૧ના ​​રોજ ઉજવવામાં આવશે.

આ વર્ષે અમાસ તિથિ ૦૪/૧૧/૨૦૨૧ ના ​​રોજ, ગુરુવારે સવારે ૦૬:૦૫ મિનિટે શરૂ થશે. આ વર્ષે અમાસ તિથિ ૦૪/૧૧/૨૦૨૧ના ​​રોજ, ગુરુવારે રાત્રે ૦૨: ૪૫ મિનિટે સમાપ્ત થશે.                                   

લક્ષ્મી પૂજન મુહૂર્ત   

આ વર્ષે લક્ષ્મી પૂજા નું મુહૂર્ત ૦૪/૧૧/૨૦૨૧ ના ​​રોજ, ગુરુવારે સાંજે ૦૬: ૧૦ વાગ્યે શરૂ થશે. આ વર્ષે લક્ષ્મી પૂજા નું  મુહૂર્ત ૦૪/૧૧/૨૦૨૧ના ​​રોજ, ગુરુવારે સાંજે ૦૮: ૦૬ વાગ્યે સમાપ્ત થશે.

પ્રદોષ કાળ

આ વર્ષે પ્રદોષ કાળ  ૦૪/૧૧/૨૦૨૧ ના ​​રોજ, ગુરુવારે સાંજે ૫: ૩૪  વાગ્યે શરૂ થશે. આ વર્ષે પ્રદોષ કાળ ૦૪/૧૧/૨૦૨૧ ના ​​રોજ, ગુરુવારે સાંજે ૦૬: ૦૮ વાગ્યે સમાપ્ત થાય છે.                                    

                                                      દિવાળી માં ઘરની સફાઈ                            

 દિવાળીમાં મહાલક્ષ્મીની પૂજા કરતા પહેલા આખા ઘરની સફાઈ કરવામાં આવે છે. શાસ્ત્રો અનુસાર એવું કહેવામાં આવે છે કે માતા મહાલક્ષ્મીજી નો વાસ જ્યાં સ્વચ્છતા હોય ત્યાં જ રહે છે.તેથી ઘરના દરેક ખૂણાની સફાઈ કરવામાં આવે છે. આ દિવસે આખા વર્ષનો કચરો ઘરની બહાર કાઢવામાં આવે છે. જો ઘરનો દરવાજો કે બારી તૂટી ગઈ હોય તો તેને રીપેર કરવામાં આવે છે. જો સમય અને રૂપિયા હોય તો ઘરને પણ રંગવામાં આવે છે, નહીં તો તે પાણીથી ધોવામાં આવે છે.

 

વાસ્તુશાસ્ત્ર અનુસાર કાચની તૂટેલી વસ્તુ જે માનસિક તણાવ લાવે છે. તૂટેલો પલંગ જે વિવાહિત જીવનમાં સમસ્યાઓ લાવે છે. બંધ પડેલી ઘડિયાળ જે પ્રગતિને અવરોધે છે. તૂટેલી ફોટો ફ્રેમ જે ઘરમાં વાસ્તુ દોષ લાવે છે. બંધ પડેલી ઈલેક્ટ્રીક વસ્તુઓ ઘરમાં અશાંતિ લાવે છે. તૂટેલા ચપ્પલ, ડબ્બા, રમકડાં, ફાટેલા કપડાં, અસ્વચ્છ દીવા, કાંટાવાળા છોડ, આ બધું ઘરમાં પૈસા ની તંગી લાવે છે. તાજમહેલ જે કબરનું પ્રતિક છે. આ બધી વસ્તુઓ જે ઘરની પ્રગતિને રોકે છે તે ઘરની બહાર કરવામાં આવે છે.આ રીતે મહાલક્ષ્મીના આગમનની તૈયારીઓ કરવામાં આવે છે.  

                                         દિવાળીમાં ઘરમાં મહાલક્ષ્મીની પૂજા કેવી રીતે કરવી?

મહાલક્ષ્મીજીની પૂજાની સામગ્રીમાં પૂજા માટે બાજોઠ, લાલ કપડા, ગણેશજી, વિષ્ણુજી અને લક્ષ્મીજીની મૂર્તિ અથવા ફોટો, લક્ષ્મી યંત્ર, અષ્ટદળ કમળ, સ્વસ્તિક, ચાંદીના સિક્કા, ચાંદીની થાળી, કુશા, દક્ષિણા, ગંગાજળ અને આસનનો સમાવેશ થાય છે.

કળશ, નાળિયેર, રક્ષા સૂત્ર માટે લાલ દોરો, કેરીના પાન, હળદરની ગાંઠ, મહાલક્ષ્મીની ચૂંદડી, મેકઅપની વસ્તુઓ, ગણપતિજી અને વિષ્ણુના વસ્ત્રો, જનોઈ, લાલ અને સફેદ ચંદન, રોલી, હળદર, કુમકુમ, ચોખા, સિંદૂર, અત્તર, અગરબત્તી, ધૂપ, અગરબત્તી. કપૂર, મધ, કપાસ, પીળા ચોખા અને કમળના ગટ્ટે. શ્રીસુતનું પાઠ્ય પુસ્તક. 

લક્ષ્મીજી માટે કમળનું ફૂલ, બેલના પાન, વિષ્ણુ માટે પીળા ફૂલ, ગણપતિજી માટે જાસુદના ફૂલ, દુર્વા, પાંચ ફળ વગેરે.

લક્ષ્મીજીના પ્રસાદ માટે સફેદ મીઠાઈ અને કોથમીર, ગણપતિજી માટે લાડુ, વિષ્ણુજી માટે પીળી મીઠાઈ, પાંદડા, પાંચ સૂકા ફળો અને ફૂલો. 

મોં શુદ્ધિકરણ માટે મુખવાસ, પાન, એલચી અને લવિંગ. 

 દીવો પ્રગટાવવા માટે માટીના દીવા અને તેલ.

                                          પૂજા કરવા ની પધ્ધતિ 

સૌ પ્રથમ, બધા ઘર ના બધા સભ્યો અને પૂજા સ્થાનો અને સામગ્રીઓ ઉપર ગંગા જળ છાંટીને શુદ્ધ કરવું જોઈએ. ગણેશજી, મા લક્ષ્મીજી અને વિષ્ણુજીની બાજોઠ ઉપર લાલ કપડું પાથરો. બાજોઠ પર ચોખામાંથી અષ્ટકમલ બનાવો. તેના પર એક કળશ ની સ્થાપના કરો . હવે કળશમાં ગંગાજળ અને હળદર ની ગાંઠ નાખો. હવે આંબા ના પાનાં ને કળશમાં ગોઠવો. .હવે શ્રીફળ ને લાલ કપડા મા લપેટી ને લાલ દોરા થી બાંધો.  આ શ્રીફળ ને આંબા ના પણ વચ્ચે ગોઠવો. હવે હળદર, કુમકુમ, રોલી અને ચંદન લગાવીને કલશ ની પૂજા કરો.

હવે ગણેશજી, વિષ્ણુજી અને મહાલક્ષ્મીજીને સ્નાન કરાવો. ગણેશજીને, વિષ્ણુજી ને જનોઈ  વસ્ત્ર ધારણ કરાવો. હવે બધાને ચંદન, રોલી, કુમકુમ, હળદર અને સિંદૂર લગાવો. ગણેશજી ને દુર્વા અને જાસુદના ફૂલ, વિષ્ણુજી ને કમળનું ફૂલ, ગૌરીને બેલપત્ર અને મહાલક્ષ્મીજીને મેકઅપની વસ્તુઓ ચઢાવો. હવે દરેક ને કોટનમાં પરફ્યુમ લગાવીને અર્પણ કરવાનું છે.

હવે ગણેશજીને લાડુ, મહાલક્ષ્મીને સફેદ મીઠાઈ અને વિષ્ણુને પીળી મીઠાઈ ચઢાવો. દરેકને પંચામૃત ચઢાવવાનું છે. હવે પંચમેવા, પતાસે અને અર્પણ કરો. 

ભોગ પછી મોંની શુદ્ધિ માટે , પાન, સોપારી, લવિંગ અને એલચી ચઢાવો. 

હવે ઘરના તમામ સભ્યો એ ધૂપ, દીપ અને અગરબત્તીથી પૂજા અને આરતી કરવી. લક્ષ્મી શ્રીસુત વાંચો. પૂજા અને આરતી પછી ઘરના દરેકને પંચામૃત અને પાંદડા અને ફૂલોનો પ્રસાદ વહેંચો.

પૂજાની સ્થાપનાનું ઉથાપન પણ સારા મુહૂર્તમાં. બીજા દિવસે કરવાનું હોય છે.એટલે સ્થાપનાનો દીવો આખી રાત અખંડ રાખવો પડે છે. બીજા દિવસે શુભ સમયે ગણેશજી, મહાલક્ષ્મીજી અને વિષ્ણુજી નું સ્થાપન તેમની મૂળ જગ્યા પર કરવાનું હોય છે. પૂજા માં રાખેલા ચોખા અને અનાજ, પંખી ને નાખી દેવાના. પરિવારના સભ્યોમાં પ્રસાદના લાડુ, મીઠાઈ, બદામ, ફળ વગેરે પ્રસાદ તરીકે વહેંચી દો.  પૂજામાં વાપરવા માં આવેલા માટીના દીવા, ફૂલ, જનોઈ, કપડાં અને પૂજાની બાકીની વસ્તુઓ વહેતા પાણી માં પ્રવાહિત કરવા અથવા જમીનમાં ખાડો ખોદીને દાટી દેવી જોઈએ. આ રીતે દિવાળી પૂજા પૂરી થાય છે.

                                                     જૈનો માટે દિવાળીનું મહત્વ

જૈન ધર્મમાં 24 તીર્થંકરો છે. 24મા તીર્થંકર મહાવીર સ્વામી છે. મહાવીર સ્વામીનો જન્મ  543 બીસીઈ માં હિંદુ કેલેન્ડરમાં ચૈત્ર સુદ તેરસના રોજ થયો હતો  . તેના જન્મથી જ તેના પિતાના રાજ્યમાં અઢળક ધન અને અનાજ ની આવક થઈ. ચારેબાજુ પ્રગતિ થતાં લોકોની ખુશીઓ વધવા લાગી. આથી તેમનું નામ વર્ધમાન રાખવામાં આવ્યું. 

રાજાનો પુત્ર હોવા છતાં તે ખૂબ જ ધાર્મિક હતા. તેમને રાજપાટ માં રસ નહોતો. તેમને દીક્ષા ગ્રહણ કરી સાધુ જીવન વ્યતિત કરવું હતું.પરંતુ તેના માતા-પિતા સંમત ન હતા. તેથી જ્યાં સુધી તેમના માતા-પિતા જીવિત હતા ત્યાં સુધી તેમણે દીક્ષા લીધી ન હતી. માતા-પિતાના અવસાન બાદ રાજ કુમાર વર્ધમાને સંસાર નો ત્યાગ કરી જૈન સાધુ તરીકે ની દીક્ષા ગ્રહણ કરી. સાધુમય જીવન  વ્યતીત કરવા તેમને પોતાની પત્ની , પરિવાર અને રાજપાટ છોડી જંગલ માં ચાલી તપસ્યા કરવા ચાલી ગયા.

દીક્ષાના સમયગાળા દરમિયાન, તેમણે ચંડકૌશિક, કઠપૂતળી, બળદ, સંગમ દેવ દ્વારા અસંખ્ય અત્યાચારો સહન કર્યા. તેમની આ સહનશક્તિ જોઈને સ્વર્ગના ઈન્દ્રદેવ પણ પ્રભાવિત થયા. તેમની દીક્ષા દરમિયાન, તેમને દેવતાઓ, દાનવો, મનુષ્યો અને પ્રાણીઓ દ્વારા ત્રાસ આપવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ તેઓ ક્યારેય ગુસ્સે થયા નહી. જે પણ અત્યાચારો થયાં, તેઓને સમતાથી સહન કર્યા. તેથી,  જૈન સમાજ રાજકુમાર વર્ધમાનને મહાવીર નામ થી સંબોધિત કર્યા.. 

મહાવીર સ્વામીએ સાધુ જીવનમાં 12.5 વર્ષ સુધી તપસ્યા કરી. સાધુના જીવનના  4515 દિવસમાં તેમણે માત્ર 348 દિવસ અનાજ લીધું હતું . તેમને કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. મહાવીર સ્વામીએ લોકોને અહિંસાનું જ્ઞાન આપી તેના ફાયદા જણાવ્યા. હિંસાથી સમાજને કેટલું નુકસાન થાય છે. જેમાં મહિલાઓ અપરિણીત છે, બાળકો અનાથ થાય છે. ઘણા ઘરો બરબાદ થઈ જાય છે વગેરે સમજાવ્યા,પછી લોકોને અહિંસાના માર્ગે ચાલવાનું શીખવ્યું. 

આવા મહાત્મા તીર્થંકર મહાવીરનું નિર્વાણ દિવાળીની સવારે થયું હતું. તેથી, જૈનો માટે, આ દિવસ તેમના તીર્થંકરને યાદ કરીને શાંતિથી પસાર કરવાનો સમય છે. 

આ રીતે , દિવાળીનો દિવસ હિન્દુ અને જૈન બંને માટે મહત્વપૂર્ણ છે.