યુએસના નવા પ્રતિબંધો ભારતીય રિફાઇનરીઓના માર્જિન અને ઓપરેશનલ ખર્ચને કેવી રીતે અસર કરશે?

ભારત દ્વારા રશિયા પાસેથી ક્રૂડ ઓઇલની આયાતમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થવાના સંકેતો મળી રહ્યા છે, જેનું મુખ્ય કારણ યુએસ દ્વારા તાજેતરમાં લાદવામાં આવેલા પ્રતિબંધોનું દબાણ છે. અમેરિકાએ રશિયાની બે મુખ્ય તેલ કંપનીઓ, રોસનેફ્ટ અને લુકઓઈલ પર પ્રતિબંધો લગાવ્યા છે, જેના કારણે ભારતીય રિફાઇનરો, જેમાં દેશની સૌથી મોટી ખાનગી આયાતકાર રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝનો પણ સમાવેશ થાય છે, તેમની સોર્સિંગ વ્યૂહરચનાની સમીક્ષા કરવા અને રશિયન તેલની આયાતને નિયંત્રિત કરવા માટે મજબૂર થયા છે.

વિદેશી બજારોમાં રશિયા પાસેથી સસ્તા ક્રૂડ ઓઇલની ખરીદી કરનાર ભારત 2022 થી રશિયાના સૌથી મોટા તેલ ગ્રાહક તરીકે ઉભરી આવ્યું છે. જોકે, યુએસના તાજેતરના પ્રતિબંધોએ આ પ્રવાહને અસર કરી છે, કારણ કે આ સપ્લાયરો ભારતીય આયાત કરાયેલા રશિયન ક્રૂડના આશરે 60% હિસ્સો ધરાવે છે. રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ, જેનું ગુજરાતમાં વિશ્વનું સૌથી મોટું રિફાઇનિંગ કોમ્પ્લેક્સ છે અને રોસનેફ્ટ સાથે લાંબા ગાળાનો કરાર ધરાવે છે, તેણે સંકેત આપ્યો છે કે તે "રશિયન તેલની આયાતનું પુનઃકેલિબ્રેશન કરી રહી છે અને ભારત સરકારની માર્ગદર્શિકા સાથે સંપૂર્ણ રીતે સંરેખિત થશે." ઉદ્યોગના સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, રિલાયન્સ તેની રશિયન તેલની ખરીદીને ઘટાડવા અથવા સંપૂર્ણપણે બંધ કરવાની યોજના ધરાવે છે.

આ ઘટનાક્રમમાં અમેરિકાના પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના દાવાઓએ પણ મોટો ભાગ ભજવ્યો છે. ટ્રમ્પે તાજેતરમાં જાહેરમાં કહ્યું હતું કે ભારતના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ તેમને ખાતરી આપી છે કે ભારત રશિયન તેલ ખરીદવાનું બંધ કરશે. ટ્રમ્પે તો ત્યાં સુધી કહ્યું હતું કે વર્ષના અંત સુધીમાં ભારતની ખરીદી "લગભગ શૂન્ય" પર આવી જશે અને તેમણે આ ખરીદી ચાલુ રાખવા બદલ ભારત પર 25% ની દંડાત્મક ટેરિફ પણ લાદી હતી, જે અગાઉના 25% પારસ્પરિક ટેરિફ ઉપરાંત હતી. ભારતીય વિદેશ મંત્રાલયે ટ્રમ્પના નિવેદનની સીધી પુષ્ટિ કરી નહોતી, પરંતુ સ્પષ્ટતા કરી હતી કે ભારતની ઊર્જા ખરીદીની નીતિ ભારતીય ગ્રાહકોના શ્રેષ્ઠ હિતોનું રક્ષણ કરવા પર આધારિત છે. જોકે, યુએસ તરફથી વધી રહેલા દબાણ અને 50% સુધીના ટેરિફના જોખમે ભારતને તેની નીતિઓમાં ફેરફાર કરવા પ્રેર્યા છે.

રાજ્ય સંચાલિત રિફાઇનરીઓ, જેમ કે ઇન્ડિયન ઓઇલ કોર્પોરેશન, ભારત પેટ્રોલિયમ કોર્પોરેશન અને હિન્દુસ્તાન પેટ્રોલિયમ કોર્પોરેશન પણ 21 નવેમ્બરની યુએસ સમયમર્યાદા પછી આવનારા રશિયન ક્રૂડની શિપમેન્ટની સમીક્ષા કરી રહી છે. આ પ્રતિબંધોનું પાલન સુનિશ્ચિત કરવા માટે, તેઓ રોસનેફ્ટ અથવા લુકઓઈલ પાસેથી સીધો સપ્લાય ન આવે તેની ખાતરી કરી રહ્યા છે. આ ફેરફારથી ભારતને રશિયા પાસેથી મળી રહેલા ભારે ડિસ્કાઉન્ટનો લાભ ગુમાવવો પડી શકે છે, જેનાથી ભારતીય ગ્રાહકો માટે ક્રૂડ ઓઇલનો આયાત બિલ વધવાની અને પરિણામે મોંઘવારીનું જોખમ રહેલું છે.

આ આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકીય અને આર્થિક દબાણને કારણે ભારત હવે પશ્ચિમ એશિયા, યુએસ અને આફ્રિકા જેવા અન્ય સ્રોતોમાંથી તેલની આયાતમાં વૈવિધ્યકરણ કરવા માટે તૈયાર છે. આ પગલાં ભારતની ઊર્જા સુરક્ષા માટે નિર્ણાયક છે, પરંતુ વૈશ્વિક બજારમાં ક્રૂડ ઓઇલની માંગ વધવાથી બેન્ચમાર્ક કિંમતોમાં વધારો થવાની સંભાવના પણ છે. ભારત સરકાર આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધો અને સ્થાનિક આર્થિક હિતો વચ્ચે સંતુલન જાળવીને આગળ વધવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. જોકે, રિલાયન્સ જેવી મુખ્ય કંપનીઓ દ્વારા લેવામાં આવેલા પગલાં સ્પષ્ટપણે સૂચવે છે કે યુએસના પ્રતિબંધોએ ભારતના ઊર્જા ક્ષેત્ર પર નોંધપાત્ર અસર કરી છે.