સંચાર સાથી એપને ફરજિયાત પ્રિ ઇન્સ્ટોલ કરવાના નિર્દેશો: ફોન ઉત્પાદકો અને ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ કંપનીઓ વચ્ચે સર્જાયેલા મુખ્ય વિવાદના મૂળ

કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા ફોન ઉત્પાદકો (Phonemakers) અને ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ (OS) પ્લેટફોર્મ કંપનીઓને આપવામાં આવેલા તાજેતરના નિર્દેશોને લઈને ઉદ્યોગ જગતમાં મોટો વિવાદ ઊભો થયો છે. આ નિર્દેશોનો મુખ્ય હેતુ સંચાર સાથી (Sanchar Saathi) એપને સ્માર્ટફોન પર પ્રિ ઇન્સ્ટોલ (Pre Install) કરવા અથવા તેના અમુક કાર્યોને સિસ્ટમ લેવલ પર એકીકૃત કરવા સંબંધિત હતો. આ પગલાથી મોબાઇલ ફોન ઉત્પાદકો અને ટેક કંપનીઓમાં ડેટા ગોપનીયતા (Data Privacy), સોફ્ટવેર કંટ્રોલ અને વ્યાપારિક સ્વતંત્રતા અંગે ગંભીર ચિંતાઓ જાગી છે.

આ વિવાદનું મૂળ એ છે કે આ નિર્દેશો ફોન નિર્માતાઓની તેમની પ્રોડક્ટ્સ પરના સોફ્ટવેર નિયંત્રણ ને પડકારે છે. ફોન ઉત્પાદકો અને ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ કંપનીઓ માને છે કે સરકારી એપ્લિકેશનને પ્રિ ઇન્સ્ટોલ કરવાથી તેમની ડિઝાઇન સ્વતંત્રતા અને ગ્રાહકોને શુદ્ધ ઓએસ અનુભવ આપવાની પ્રતિબદ્ધતા જોખમાય છે. ખાસ કરીને, પશ્ચિમી ટેક જાયન્ટ્સ, જેઓ યુઝર ડેટાની સુરક્ષાને લઈને ખૂબ જ સંવેદનશીલ છે, તેઓ આ પ્રકારના ફરજિયાત પ્રિ ઇન્સ્ટોલેશન સામે મજબૂત વિરોધ કરી રહ્યા છે, કારણ કે તેનાથી સર્વેલન્સ (Surveillance) ના આક્ષેપોની શક્યતા વધે છે.

સરકારની વ્યૂહરચના સંચાર સાથી એપના કાર્યોને વ્યાપક બનાવવાની અને તેનો ઉપયોગ ખોવાયેલા ફોનને વધુ અસરકારક રીતે ટ્રેક કરવા તથા નકલી સિમ કાર્ડની ઓળખ કરવા માટે કરવાનો છે. સરકાર દલીલ કરે છે કે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા અને ગ્રાહક સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે સિસ્ટમ લેવલ પર આ પ્રકારનું એકીકરણ જરૂરી છે. જો કે, ફોન ઉત્પાદકો સૂચવે છે કે આ લક્ષ્યોને એપને વૈકલ્પિક ડાઉનલોડ તરીકે ઉપલબ્ધ કરાવીને પણ હાંસલ કરી શકાય છે, જેનાથી ગ્રાહકોની પસંદગીનું સન્માન જળવાઈ રહે.

આ વિવાદના પ્રભાવ હેઠળ, જો આ નિર્દેશો ફરજિયાત રીતે લાગુ કરવામાં આવે તો, ભારતમાંથી કાર્યરત વૈશ્વિક ટેક કંપનીઓ અને સ્થાનિક ઉત્પાદકો વચ્ચે તણાવ વધવાની સંભાવના છે. આનાથી ભારતમાં ઇઝ ઓફ ડૂઇંગ બિઝનેસ (Ease of Doing Business) ના વાતાવરણ પર પણ નકારાત્મક અસર પડી શકે છે. ઉદ્યોગ જગતની માંગ છે કે સરકારે આ પ્રકારના નિર્ણયો લેતા પહેલા તમામ હિતધારકો (Stakeholders) સાથે વિસ્તૃત ચર્ચા કરવી જોઈએ અને ડિજિટલ ગોપનીયતા કાયદા નું સંપૂર્ણ પાલન કરવું જોઈએ.

નિષ્કર્ષમાં, સંચાર સાથી એપ સંબંધિત કેન્દ્ર સરકારના નિર્દેશોએ ટેક ઉદ્યોગમાં એક મોટી લહેર પેદા કરી છે. જ્યાં સરકાર રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા માટે દલીલ કરી રહી છે, ત્યાં ફોન ઉત્પાદકો ગોપનીયતા અને તેમની ઉત્પાદન સ્વતંત્રતાના મુદ્દાઓ પર અડગ છે. આ વિવાદનું સમાધાન કેન્દ્ર સરકાર અને ટેક ઉદ્યોગ વચ્ચેના ભાવિ સહકારની દિશા નક્કી કરશે.