અફઘાનિસ્તાનના વિદેશ મંત્રીની ભારત મુલાકાતથી પાકિસ્તાન ગભરાયું દ્વિપક્ષીય સહયોગ વધતા ભારતને મળશે વ્યૂહાત્મક લાભ
અફઘાનિસ્તાનમાં તાલિબાનની સત્તા પુનઃસ્થાપિત થયા પછી પણ ભારત સાથેના તાલિબાન શાસનના સંબંધોમાં જે મજબૂતી જોવા મળી રહી છે, તેનાથી પાડોશી દેશ પાકિસ્તાનની વ્યૂહાત્મક ચિંતાઓ મોટા પાયે વધી ગઈ છે. આ ઉપરાંત, આ ઘટનાક્રમે અમેરિકાના પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ સહિતના આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકીય નિરીક્ષકોને પણ ગહન વિચારણામાં મૂકી દીધા છે. તાજેતરમાં અફઘાનિસ્તાનના વિદેશ મંત્રીની ભારત મુલાકાત આ સંબંધોમાં એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ બની રહી છે, જેણે પ્રાદેશિક ગણિતને ફરીથી ગોઠવ્યું છે.
પાકિસ્તાનની ચિંતાનું મુખ્ય કારણ તેની ભારત વિરોધી વ્યૂહરચનાના મૂળભૂત આધારનું પતન છે. દાયકાઓથી પાકિસ્તાન અફઘાનિસ્તાનને તેના "વ્યૂહાત્મક ઊંડાણ" (Strategic Depth) તરીકે જોતું હતું અને ત્યાં ભારતનો પ્રભાવ ઘટાડવા માટે પ્રયત્નશીલ હતું. પાકિસ્તાને એવું અનુમાન લગાવ્યું હતું કે તાલિબાન સત્તા પર આવશે તો તે સંપૂર્ણપણે ઇસ્લામાબાદના નિયંત્રણમાં રહેશે અને અફઘાન ભૂમિનો ઉપયોગ ભારત વિરુદ્ધના આતંકવાદી જૂથોને આશ્રય આપવા માટે કરશે. જોકે, તાલિબાન શાસને અત્યાર સુધી ભારત સાથે સંબંધો સામાન્ય રાખવાની નીતિ અપનાવી છે અને ભારતે પણ માનવતાવાદી સહાય તથા રાજદ્વારી હાજરી જાળવી રાખી છે. અફઘાન મંત્રીની મુલાકાત પાકિસ્તાન માટે એક સ્પષ્ટ સંકેત છે કે કાબુલની નવી સરકાર ભારતને અલગ કરવા તૈયાર નથી, જે ઇસ્લામાબાદ માટે એક મોટો વ્યૂહાત્મક આંચકો છે. પાકિસ્તાન હવે ડરી રહ્યું છે કે ભારત અફઘાનિસ્તાનમાં પોતાનો પ્રભાવ વધારશે, જેના કારણે પાકિસ્તાન સરહદી સુરક્ષા અને પ્રાદેશિક સંતુલન બંનેમાં દબાણ અનુભવી રહ્યું છે.
આ પ્રાદેશિક ગતિવિધિઓ પર ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની ચિંતા પણ વધી છે કારણ કે તેમણે જ તાલિબાન સાથે સીધો વાટાઘાટો કરીને અમેરિકન સૈનિકોની અફઘાનિસ્તાનમાંથી ખસી જવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરી હતી. ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્રનો ઉદ્દેશ્ય અમેરિકાના સૈન્ય હસ્તક્ષેપને સમાપ્ત કરવાનો હતો, પરંતુ હવે ભારત તાલિબાન સાથે જોડાણ કરી રહ્યું છે, ત્યારે ટ્રમ્પ જૂથને એવી ચિંતા છે કે આનાથી ક્ષેત્રમાં શક્તિ સંતુલન બદલાશે અને અફઘાનિસ્તાનમાંથી બહાર નીકળવાના તેમના નિર્ણયની આલોચના વધુ તીવ્ર બની શકે છે. ભારતની દખલગીરીને તેઓ ક્ષેત્રમાં તેમની નીતિઓની નિષ્ફળતા તરીકે પણ જોઈ શકે છે, જે અમેરિકાના પ્રભાવને મર્યાદિત કરી શકે છે.
અફઘાન મંત્રીની ભારત મુલાકાતથી ભારતને ઘણા વ્યૂહાત્મક અને આર્થિક લાભો મળી શકે છે. સૌ પ્રથમ, તે અફઘાનિસ્તાનમાં ભારતના અધૂરા માળખાકીય પ્રોજેક્ટ્સને ફરી શરૂ કરવામાં મદદ કરી શકે છે, જેણે કરોડોનું રોકાણ કર્યું છે. બીજું, તે અફઘાનિસ્તાનના લોકો માટે માનવતાવાદી સહાયની સરળ પહોંચ સુનિશ્ચિત કરે છે, જે ભારતની સદ્ભાવનાને મજબૂત કરશે. સૌથી અગત્યનું, આ સંબંધો ભારતને પ્રાદેશિક સુરક્ષાના મુદ્દાઓ પર સીધો સંવાદ કરવાનો મંચ પૂરો પાડે છે. આનાથી ભારતીય સુરક્ષા માટે જોખમ ઊભું કરતા આતંકવાદી સંગઠનો પર તાલિબાનનો સહકાર મેળવવામાં સરળતા રહેશે, અને ભારતને મધ્ય એશિયા સુધી પહોંચવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ ભૌગોલિક કડી પ્રાપ્ત થશે. આ મુલાકાત એ વાતની પુષ્ટિ કરે છે કે ભારત મુશ્કેલ સંજોગોમાં પણ પોતાની પડોશી પ્રથમની નીતિ અને વ્યૂહાત્મક હિતોને જાળવી રાખવામાં સફળ રહ્યું છે.