ચંદ્રિકા સોલંકી: આશાનો અવાજ, ગુજરાતનો આત્મા

આ પ્રસંગ ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણી પહેલા 2017નો છે. ચૂંટણી પ્રચાર પૂરજોશમાં ચાલી રહ્યો હોવા છતાં, આશા (માન્યતા પ્રાપ્ત સામાજિક આરોગ્ય કાર્યકર્તા) કાર્યકરો દ્વારા રાજ્યભરમાં એક સમાંતર ચળવળ વેગ પકડી રહી હતી.

આશા કાર્યકરો હાલની આરોગ્ય સેવાઓના ઉપયોગ અને જવાબદારી દ્વારા સ્થાનિક આરોગ્ય આયોજન તરફ સમુદાયોને એકત્ર કરે છે.

રસપ્રદ વાત એ છે કે આ ઝુંબેશનો ચહેરો ચંદ્રિકા સોલંકી પણ આશા વર્કર ન હતી. પરંતુ આ મહિલા ગુજરાતના અવાજ અને ભાવનાનું પ્રતીક છે.

આશા વર્કરોની દુર્દશાથી પ્રભાવિત, તેણીએ તેમની સરકારી નોકરીના ખર્ચે પણ વેતનની અસમાનતા સામે ધર્મયુદ્ધનું નેતૃત્વ કર્યું. અવિશ્વસનીય લોકો માટે, આશા વર્કર રૂ. 2,000 નો પગાર ખેંચે છે. અમુક કિસ્સાઓમાં, વેતન 5,000 થી 7,000 રૂપિયાની રેન્જમાં હોય છે. વધારાના પ્રોત્સાહન તરીકે રૂ. 500 ઓફર કરવામાં આવે છે.

પૂર્ણ-સમયની નોકરી, 7મા પગારપંચ મુજબ પગાર, યોગ્ય ઓળખ કાર્ડ, પ્રસૂતિ રજાના લાભો, નિશ્ચિત કામના કલાકો, મહિલા આરોગ્ય કર્મચારીઓ તરીકે બઢતી અને સરકાર આધારિત ભરતીમાં 5% અનામત તેમની માંગનો ભાગ હતો.

આખરે રાજ્ય સરકારે માંગણીઓ સ્વીકારવી પડી. આશા વર્કરોને હેલ્થકેર સિસ્ટમમાં તેમના નિઃસ્વાર્થ યોગદાનની સ્વીકૃતિ તરીકે અન્ય સુવિધાઓ સાથે પગારમાં વધારો મળ્યો.

આજુબાજુના પાંચ રાજ્ય મંત્રીઓ સાથે, સોલંકીએ આશા વર્કરોની ગંભીર સમસ્યાઓ અને તેમની અપેક્ષાઓ કેમ ગેરવાજબી ન હતી તેના પર ધ્યાન આપવા માટે એક પ્રેસ કોન્ફરન્સ યોજી હતી. તબિયત સારી ન હોવા છતાં - સોલંકી વડોદરાની સ્થાનિક હોસ્પિટલમાં સારવાર હેઠળ હતા - તેણીએ તેના હાથમાં સોયની પટ્ટી દાખલ કરીને ગાંધીનગરમાં મીડિયા બ્રીફિંગમાં હાજરી આપવાનું પસંદ કર્યું.

વ્યવસાયે શિક્ષિકા અને તેના અવાજભર્યા વ્યક્તિત્વ માટે જાણીતા, સોલંકી (45)એ પાંચ વર્ષ પહેલાં વડોદરાની મુલાકાત દરમિયાન વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના કાફલા પર એકવાર બંગડીઓ ફેંકી હતી.

પરિણામે, તેણીએ તેણીની નોકરી ગુમાવી દીધી અને પોલીસની નિર્દયતાનો સામનો કરવો પડ્યો. વિરોધ અને આંદોલનને વેગ આપવા બદલ તેની સામે અસંખ્ય કેસ નોંધવામાં આવ્યા હતા.

ગુજરાતના ખેડા જિલ્લાના નડિયાદના વતની, સોલંકી ગુજરાતના પ્રાથમિક શિક્ષણ વિભાગમાં વિદ્યા સહાયક (અધ્યયન સહાયક) તરીકે રૂ. 45,000 પર મૂળ પગાર તરીકે જોડાયા હતા. તેણીની લાયકાતને જોતાં - તેણી MA-M.Ed છે - સોલંકી એક મહાન કારકિર્દીનો આનંદ માણી શકી હોત. પરંતુ જ્યારે તેણીએ આ કામદારોના આર્થિક શોષણ પર પ્રસ્તુતિ જોઈ ત્યારે તેણીની દુનિયા બદલાઈ ગઈ. તેમના અધિકારો માટે લડવા માટે નિર્ધારિત, તેણી 2016 માં તેમની નેતા અને અવાજ બની હતી.

2016-2017માં, ગુજરાતના આરોગ્ય વિભાગ વતી લગભગ 45,000 આશા આરોગ્ય સુવિધાકર્તાઓએ ગામડાઓમાં કામ કર્યું હતું. તેઓ સગર્ભા અને સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ માટે આરોગ્ય સેવાઓનું નિરીક્ષણ કરતા હતા અને રાજ્ય સરકાર દ્વારા તેમને માનદ વેતન ચૂકવવામાં આવતું હતું.

“મેં આ ચળવળ શરૂ કરી ત્યારથી આશા વર્કરો તેમના રોજિંદા અનુભવો શેર કરવા માટે મારા સ્થાનની મુલાકાત લેતી હતી. તે સમયે, હું સંખેડામાં પ્રાથમિક શાળાના શિક્ષક તરીકે કામ કરતી હતી,” તેણીએ વાઇબ્સ ઑફ ઇન્ડિયાને કહ્યું.

તેણીના સંઘર્ષ વિશે, તેણીએ કહ્યું, "મેં જે પગાર મેળવ્યો હતો તે મારા નિયમિત ખર્ચને ઉઠાવવા માટે પૂરતો નહોતો. આરોગ્ય વિભાગમાં અન્ય કર્મચારીઓની જેમ કામ કરતી આશા વર્કરોને તેમનું મહેનતાણું અને અન્ય સુવિધાઓ આપવામાં આવી ન હતી. તેઓને માત્ર પ્રોત્સાહનો અને માનદ વેતન આપવામાં આવ્યું હતું. તેમની વાર્તાઓથી પ્રભાવિત થઈને મેં તેમના આંદોલનને અવાજ આપવાનું નક્કી કર્યું.”

“હું જાણતો હતો તે તમામ આશા વર્કરોમાં ભાગ્યે જ કોઈ સ્નાતક હતો. આ આંદોલનો દરમિયાન, હું એવા કામદારોને મળ્યો જેઓ તેમના જિલ્લા મુખ્યાલય વિશે પણ જાણતા ન હતા.

તેણીએ તેના અનુભવો શેર કર્યા કે કેવી રીતે ઝુંબેશ ધીમે ધીમે તીવ્ર બની.

“માત્ર પાંચ કામદારો અમારી પ્રથમ મીટિંગમાં હાજર રહ્યા હતા. પાછળથી, જ્યારે અમે 1 જાન્યુઆરી, 2017ના રોજ ગાંધીનગરમાં અક્ષરધામ પાસે અમારી રેલી યોજી, ત્યારે 28 જિલ્લામાંથી લગભગ 30,000 આશા વર્કરોએ હાજરી આપી.

“આજે લગભગ 35,000 કામદારો અમારી સંસ્થા સાથે જોડાયેલા છે. 2016થી અત્યાર સુધીમાં દરેક જિલ્લાની ઓછામાં ઓછી આઠ વખત ઝુંબેશ માટે મુલાકાત લીધી છે.

“છેવટે, રાજ્ય સરકારે અમારી સાચી માંગણીઓ પર વિચાર કરવો પડ્યો. જ્યારે હું વડોદરા જિલ્લાની સંકલ્પ ભૂમિ ખાતે આમરણાંત ઉપવાસ પર આગળ વધી ત્યારે ભૂતપૂર્વ નાયબ મુખ્ય પ્રધાન નીતિન પટેલે 30% વધારાની જાહેરાત કરી હતી,” તેણીએ જણાવ્યું હતું કે, સરકારે ત્યારબાદ આશા વર્કર માટે 50,000 રૂપિયાના વધારાની જાહેરાત કરી હતી.

તેણીએ અજમાયશ અને મુશ્કેલીઓનું વર્ણન કર્યું, ખાસ કરીને પોલીસ સાથે કામ કરતી વખતે. “કોઈપણ મુખ્યમંત્રી કે વડાપ્રધાન જ્યારે પણ વડોદરાની મુલાકાત લેતા ત્યારે પોલીસ મારા નિવાસસ્થાને પહોંચીને મને કસ્ટડીમાં લઈ જતી. તે સામાન્ય પ્રથા હતી," તેણીએ કહ્યું.

"એક બપોરે લગભગ 2:30," તેણીએ યાદ કર્યું, "વડોદરાની ક્રાઈમ બ્રાંચની ટીમે મારા ભાઈ અને મારી ધરપકડ કરી. એકવાર, પોલીસે અમારા અભિયાનને રોકવાનો પ્રયાસ કર્યો ત્યારે હું ગંભીર રીતે ઘાયલ થયો હતો. મારા પર ઉલ્લંઘનના આરોપોનો સામનો કરવો પડ્યો, પરંતુ અમે ક્યારેય ડર્યા નહોતા.

દસ લાખથી વધુ આશા વર્કરો સમગ્ર ભારતમાં આરોગ્ય સેવાઓને પ્રોત્સાહન આપે છે. કોવિડ-19-રોગચાળા દરમિયાન, આશા કાર્યકરો અત્યંત સંવેદનશીલ બની ગયા હતા, કારણ કે તેઓએ જોખમ ઉઠાવ્યું હતું અને તેમના ઘરે જઈને લોકોના સ્વાસ્થ્યની તપાસ કરી હતી.

રૂઢિચુસ્ત અંદાજ મુજબ, એક આશા વર્કર તેના વિસ્તારની આસપાસના લગભગ 1,500 લોકોને સેવા આપે છે, પરંતુ સંખ્યા વધારે છે.

અત્યાર સુધીનું એક ઘટનાપૂર્ણ જીવન:

2017 માં ફરજમાં બેદરકારીની નોટિસ સાથે સેવામાંથી સસ્પેન્ડ 2016 માં ગાંધીનગરમાં વિરોધ પ્રદર્શન કરવા બદલ, પગારમાં 30% વધારાની માંગણી સાથે એપ્રિલ 2017 માં વડોદરામાં આમરણાંત ઉપવાસ પર ઉતર્યા, સરકાર પર દબાણ વધતા, તત્કાલિન ડેપ્યુટી મુખ્યમંત્રી નીતિન પટેલે આશા વર્કરોના પ્રોત્સાહનમાં 50% વધારો કર્યો 30 ઓગસ્ટ, 2017 ના રોજ, સરકારે રાજ્યભરની દરેક આશા વર્કરને 5,000 રૂપિયાની ખાતરીપૂર્વકની રકમની જાહેરાત કરી.

વ્યક્તિગત મોરચે:

તેણી કોટાલી ગામની સરકારી શાળામાં શિક્ષિકા હતી સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના સ્થાનિક ગામમાં યોજાયેલા એક કાર્યક્રમ દરમિયાન 2016માં 'શ્રેષ્ઠ શિક્ષક'નો એવોર્ડ જીત્યો હતો. છૂટાછેડા લીધેલ વિસ્તારો, તેણીની પુત્રીની કસ્ટડી છે.